Next Nature: Radikale Mediokrität

Lezing uitgesproken door Henk Oosterling op Grootste Visuele Krachtshow, Zollverein Essen, Duitsland, 23 juni 2006

Dames en heren, Next Nature, Volgende Natuur is een pleonasme, een overbodige uitdrukking. Tegenwoordig is natuur altijd volgend. Er is ook geen tegenstelling tussen Nature en Nurture, tussen natuur en voeding. Is natuur slechts voeding, dan bestaat er geen natuur. Natuur wordt dan volledig geconsumeerd in de survival of the fittest. Zodra echter jagen en eten veranderen in kweken en Nouvelle Cuisine, dan wordt tegelijkertijd met cultuur natuur geproduceerd. Natuur als geradicaliseerde cultuur is reincultuur. Na de kick van de nieuwste sensatie komt het reine. Dan bestaat er alleen koffie zonder cafeïne, bier zonder alcohol, Viagraseks zonder libido en zelfs oorlogen zonder slachtoffers en bodybags. Slow food is een product van de huidige snelheid, real time een digitaal construct.

Natuur ontstaat wanneer wij besluiten. Elke keuze heeft echter media en bemiddelaars nodig om afstand te creëren. Natuur is het resultaat van een keuze, het product van bemiddelde afstand, het resultaat van reflectie. Wij noemen dit kiezen autonomie en onze natuur, ons wezen, noemen wij vandaag: automobiliteit. Wrijvingsloos, alstublieft. Niet te vuil.

Toen veegde de tsunami de mens weg - net zoals een kruimel achteloos van een broek wordt geveegd. Het was echter niet de natuur die Zuidoost-Azië trof. De monstergolf verdeelde de mensheid in prooi, bidders en waarnemers. De prooi wordt als willoze lotgenoten tot object voor media en lijkschouwers. Bidders maakten er een religieus offer van en waarnemers veranderden hen door hun video-distantiëring in natuurlijke slachtoffers. Zo produceren goden en media de natuur.

Hebben wij de moed te erkennen dat, zoals ooit de goden, de media onze eerste natuur zijn geworden? Dat ons bestaan uiteindelijk slechts design is? Hoewel wij denken dat onze materiële hulpmiddelen ons ter beschikking staan, bekruipt ons soms het gevoel dat zij eigenlijk over ons beschikken. Toch accepteren wij deze zelfstandigheid van onze media alleen in metaforische verhulling.

Dus: bestaan is design. Onze handtekening, dat zijn de media. Wij kunnen niet zonder aanduiding. Juist in berusting, in ascetisch hergebruik ontwerpen wij natuur. Meditatie is ook bemiddeling. Zo bieden alle media het grootste deel van hun gebruikers een overdosis nieuwe prikkels en vooral veel gemak. Sneller, veiliger en comfortabeler dan ooit tevoren staat onze wereld binnen handbereik. Een handy wereld. Volledig under my thumb. Media worden ons via pseudorituele handelingspatronen systematisch 'in het vlees' geprent. En hoe meer de media ons in zich opnemen, hoe middelmatiger wij worden. Hoewel de gemiddelde consument minder zelfbewust handelt naar de maatstaven van de middelen dan de datadandy, kan hun passievere overgave aan deze middelmatigheid even radicaal zijn. Wij zijn allemaal, of wij dat nu erkennen of niet, radicaal middelmatige wezens. Dus: als bestaan design is, dan is radicale middelmatigheid next nature.

Zoals Friedrich Nietzsche ooit schreef: uiteindelijk wordt elke tweede natuur de eerste. Wanneer de mens zijn medium vergeet - dat wil zeggen, zodra iedereen de wereld alleen door zijn eigen bril bekijkt zonder deze te zien - wordt uit deze vergetelheid de natuur geboren. Dan wordt de mens weer een ondeelbaar wezen, een individu dat ophoudt twee te zien - di video - dat wil zeggen, te reflecteren.

Nou, bestaan er dan geen critici meer? Laten we zeggen dat leven in een technotoop elke techniekkritiek ten minste onderkritisch, dat wil zeggen hypocriet maakt. Elke criticus heeft in zijn kritiek de bekritiseerde media nodig. De critici zijn zelf voortgebracht door de door hen bekritiseerde ontstaansgeschiedenis van de techniek. In dit blinde vlek zetelt de radicale middelmatigheid die alleen medewerkers, dat wil zeggen medewerkers erkent. Hun verzet - zoals Foucault betoogde - optimaliseert het systeem. Een daad van verzet, zegt Baudrillard, lost op in de entertainmentindustrie.

Moeten critici hun milieu, hun omgeving opblazen zoals de shuhada, de zelfmoordterroristen? Betekent een kritische analyse van onze gemedieerde conditie zelfvernietiging? De keuze tussen collaboratie of zelfvernietiging kan men alleen vermijden in een hypocritiek die zich beweegt in niemandsland tussen filosofie en kunst, tussen ontologie en verbeelding. Feit en fictie inspireren elkaar voortdurend. Vanuit dit onmogelijke gezichtspunt moet het wezen en de werking van allerlei media systematisch bevraagd blijven.

Volgende Natuur is daarom een hypocritisch begrip dat strategisch wordt ingezet om iets voorheen onzichtbaars in het zicht te brengen. Het richt zich op een blinde vlek, een zwart gat, dat zich in zijn onzichtbaarheid verheldert, zodat wij de door de nieuwe media veroorzaakte transparantie van ons huidige bestaan doorgronden. Men moet zich, zoals Baron von Münchhausen, aan zijn eigen haren uit het moeras trekken.

Henk Oosterling (Erasmus Universiteit Rotterdam)