Scrollen of stilstaan? Digitaal welzijn begint bij jezelf

Technologie is onzichtbaar geworden, juist omdat ze overal is. Waar de computer ooit een kast op een bureau was en de telefoon iets voor noodgevallen, is technologie nu alomtegenwoordig. Altijd aan, altijd dichtbij. Net als vissen niet doorhebben dat het nat is, bewegen wij door een digitaal ecosysteem waarin notificaties, schermen en algoritmen net zo natuurlijk lijken als lucht en licht.

Deze nieuwe habitat biedt comfort, maar ook spanning. We zijn altijd verbonden, maar raken verwijderd van onszelf. Onze grootouders moesten hun bereikbaarheid organiseren; wij moeten onze onbereikbaarheid bewaken. Wat gebeurt er als ‘aan staan’ de norm wordt? Als aandacht een handelswaar wordt en rust een luxe? Terwijl gezinnen worstelen met schermtijd, optimaliseren techbedrijven alles om onze tijd op te slokken. Stress, burn-out en mentale problemen onder jongeren zijn geen incidenten – het zijn symptomen van een systeem dat eerder op winst is gericht dan op welzijn.

Tegenbeweging: van wet naar bewustzijn
Toch komt er beweging. In Nederland zijn smartphones sinds 2024 verboden in klaslokalen en onlangs werd bekend dat het kabinet een leeftijdsgrens van vijftien jaar voor sociale media gaat adviseren. Australië heeft een wet aangenomen die sociale media voor jongeren onder de zestien jaar verbiedt. En Europa, als grootste consumentenmarkt, neemt het voortouw met strengere regels voor techbedrijven: wetten die transparantie eisen, algoritmen temmen en menselijke waardigheid beschermen. Het is het begin van iets groters: technologie die ons versterkt in plaats van verzwakt, die aansluit bij wat het betekent om mens te zijn.

Toch is wetgeving slechts één helft van de oplossing. Net zo belangrijk is hoe wij zelf, als gebruikers, met technologie omgaan. Laten we eerlijk zijn: niet alleen big tech jaagt op aandacht – wij doen zelf ook vrolijk mee. Hoe vaak verstuur je een appje dat nergens over gaat? Hoe vaak laat je je afleiden door triviale meldingen?

Ons digitale dieet: onbewust en overvol
We moeten herontdekken hoe we met technologie leven – niet als slaven van de stroom, maar als regisseurs van onze digitale gewoontes. Dat begint met het durven stellen van vragen. Moet elk moment gevuld zijn? Zijn likes liefde? Is meer altijd beter? Wat als we ons, voor elk verstuurd bericht, afvragen: is het waar, zinvol en op het juiste moment? Hoeveel onrust kunnen we daarmee bij anderen voorkomen?

Vergelijk het met voeding. Wij mensen zijn geëvolueerd om suiker onweerstaanbaar te vinden – een overlevingsstrategie in een wereld waarin het schaars was. In de moderne wereld, waar suiker overal is, leidt dat tot overconsumptie en gezondheidsproblemen. De verantwoordelijkheid ligt niet alleen bij bedrijven en overheden, maar ook bij onszelf.

Op het gebied van voeding zijn we al verder. Veel mensen letten bewust op wat ze eten: calorieën, vetten, suikers – alles wordt afgewogen. Maar ons digitale dieet? Dat stroomt vaak ongefilterd binnen. Een eindeloze stroom notificaties, video’s, discussies en meningen overspoelt onze gedachten zonder dat we nadenken over de mentale voedingswaarde. Zoals fastfood ons lichaam kan ondermijnen, zo tast digitale junk onze geest aan. Digitaal welzijn vraagt dus om bewuste consumptie: niet alleen hoeveel we consumeren, maar ook wat en waarom.

Van detox naar balans: technologie die helpt
Geen vergissing: we hebben ook betere technologie nodig. Ontwikkelaars zouden zich niet moeten richten op het koloniseren van onze aandacht, maar op het versterken van menselijke behoeften. Wat als apps ons helpen focussen in plaats van afleiden? Er zijn al lichtpuntjes. Denk aan meditatie- en ademhalingsapps zoals Headspace, Calm of Waking Up, die technologie inzetten om rust te brengen. Of Forest, een app die je helpt geconcentreerd te blijven door digitale afleiding om te zetten in een speels beloningssysteem. Pas als we technologie niet meer alleen maken om te verkopen, maar om te verzorgen, ontstaat er ruimte voor echte vooruitgang.

Digitaal welzijn gaat dus niet alleen over unpluggen of detoxen, maar over onze plek in een digitale cultuur die we samen moeten vormgeven. Daarom zijn we een Digital Wellness Center gestart – een als digitale spa vermomde expo in het Next Nature Museum. Bezoekers kunnen er ‘behandelingen’ ondergaan om hun digitale welbevinden te verhogen.

Denk aan een behandeling die je fysiek laat scrollen. Of een installatie die laat voelen hoe jongeren hun danspasjes verkleinen om in TikTok-video’s te passen. Een aandachtsspanne-test. Of een massagestoel die je confronteert met je toegang tot technologieprivileges. Niet om je af te keren van technologie, maar om er bewuster mee om te gaan.

Want de vraag is niet óf we in een digitale wereld leven. Dat doen we al. De vraag is: hoe zetten we technologie in om onze menselijkheid te ondersteunen – of zelfs te vergroten?