Hoe slimmer technologie wordt, hoe belangrijker onze intuïtie wordt

We omringen ons met steeds slimmere technologie, maar begrijpen haar steeds minder. Eeuwenlang gaven uitvindingen ons juist méér grip: het schrift hielp ons gedachten bewaren, de drukpers verspreidde kennis en versterkte het vertrouwen dat de werkelijkheid te doorgronden is.

Kennis is macht. Wie de wereld kent, kan haar beheersen. Dat idee droeg de Verlichting, de industrialisering en de digitalisering: technologie als orde scheppende kracht die ons moest bevrijden van de grillige natuur. Maar paradoxaal genoeg voelt de wereld minder overzichtelijk dan ooit. Technologie is zo complex en alomtegenwoordig geworden dat ze niet langer als gereedschap voelt, maar als een landschap waar we doorheen bewegen. We zien de systemen, maar begrijpen ze niet. Ons crisisgevoel komt niet door één dreiging, maar door het wegvallen van grip.

Dat raakt ook aan wie wij als mens zijn. We onderscheiden ons van andere dieren door onze neocortex: het deel van de hersenen waarmee we plannen, redeneren, vooruitdenken en ook piekeren. Een prachtig stuk evolutie, maar precies dat vermogen wordt nu deels ingehaald door AI, die sneller analyseert dan wij kunnen bijbenen. Waar tijdens de industriële revolutie onze spierkracht overbodig raakte, wordt in de AI-revolutie onze denkkracht uitbesteed.

Verwarrend? Zeker. En dit is nog maar het begin. Want de quantumcomputer komt eraan. Ze rekent niet vooral sneller, maar anders: niet één uitkomst, maar talloze mogelijkheden tegelijk. Niet zekerheid, maar kansverdeling. Veel van wat wij ‘begrijpen’ noemen leunt op voorspelbaarheid. Quantum laat zien dat de natuur zelf open en meervoudig is.

Superposities en verstrengeling zijn geen foutjes maar fundamenten. Begrijpt u het nog? Natuurkundige Richard Feynman zei al scherp: “Als je denkt dat je de kwantummechanica begrijpt, begrijp je haar niet.” En als zelfs de natuur in haar fundamenten ondoorgrondelijk is, hoeven wij de wereld ook niet tot op elk detail te begrijpen.

Max Weber noemde de moderne wereld ooit onttoverd: alles moest meetbaar, verklaarbaar en controleerbaar worden. Maar dat wereldbeeld begint te wankelen. Quantum, AI en complexe technologie voeren ons een andere richting op: weg van beheersing, naar omgaan met dynamiek. In het taoïsme heet dat wu wei: handelen zonder te forceren, meebewegen zonder de controle te verliezen.

We leven in een begintijd. We zijn de primitieven van een nieuwe natuur die we zelf hebben gecreëerd, maar niet langer beheersen. Misschien vraagt deze tijd niet dat we alles begrijpen en controleren, maar dat we durven kiezen welke waarden we volgen wanneer begrip tekortschiet. Technologie wordt steeds slimmer; de vraag is of wij wijzer durven te worden.