Ontwerpen voorbij de schaamte

Iedereen heeft er wel mee te maken. Neem je nog een chocolaatje? Koop je een kledingstuk dat je eigenlijk al hebt? Scroll je gewoon door terwijl je al lang had willen stoppen? Kijk je nog een aflevering van je favoriete serie? Of zit je alweer veel te lang achter je computer?

De verleiding of de gewoonte neemt het vaak over van de keuzes die we willen maken. Je hoort het de hele dag om je heen, en de kranten staan er vol mee. Wat we allemaal wel en niet meer mogen, als je een goede burger wilt zijn. Waar moeten we ons schuldig over voelen? Wat mogen we tegenwoordig allemaal niet meer doen? Geen vlees. Laat de alcohol maar staan. Er is een taboe op suiker. Geen koolhydraten of zuivel meer. Niet langer vliegen. Minder autorijden. Nooit meer skiën. Geen kinderen krijgen. Ophouden met zitten. Binge-watchen afbouwen. Geen Facebook meer. Sowieso geen TikTok. AI en VR veroorzaken de volgende digitale catastrofe. Vergeet het kopen van goedkope kleding. Geen pakketjes meer laten bezorgen. Zelfs de giftige bossen bloemen op tafel en de luchtvervuilende barbecue moeten eraan geloven.

Er is geen wet die het voorschrijft, maar een vaag samenspel van wetenschappers, activisten, bedrijven, politici en media zet ons klem in een cultuur van schaamte en angst. Het resultaat is een samenleving waarin wie niet meedoet buitenspel wordt gezet, en waarin de creatieve mens verstrikt raakt in kuddegedrag. We laten ons leiden door algoritmes, talkshows, wereldnieuws, sociale media, en alles wat onze smartphone ons voorschotelt. Dit wordt vermengd met de normen van onze opvoeding, en met een innerlijke stem die voortdurend toetst of we wel het juiste doen. Dit gevoel van goed of slecht kan richting geven, maar ook beklemmen. Wanneer dat oordeel te zwaar weegt, overheerst de angst om af te wijken of fouten te maken. Het effect is vaak dat we volgzaam worden. Dan verliezen we de vrijheid en de durf om te maken, te experimenteren en nieuwe wegen te verkennen. Maken is ook denken.

Het wordt de designer van vandaag niet gemakkelijk gemaakt. We leven in een tijd waarin fysieke aanwezigheid steeds meer onder druk staat. Daarmee bedoel ik niet alleen onze lichamen, maar ook alles wat we maken en achterlaten: gebouwen, objecten, gebruiksvoorwerpen, zelfs kunst. Alles wat tastbaar is, wordt verdacht of overbodig verklaard. We hebben de wereld gevuld met spullen die niet per se nodig waren, maar die ons wel plezier, gemak of schoonheid brachten. Elke nieuwe toevoeging lijkt verdacht, een aanval op onze klimaatdoelen en duurzaamheidsidealen. Is het niet gewoon weer extra vervuiling, verspilling of ongelijkheid? De energie die ooit dreef op vernieuwing, wordt ingeperkt door schaamte en morele correctheid.

En nu? Nu wordt verwacht dat we de schade herstellen. Roekeloze ambitie wordt ingewisseld voor brave maatschappelijke correctheid. Van ontdekken naar gehoorzamen. Van tastbaar experiment naar immateriële voorzichtigheid. Kunstacademies veranderen in universiteiten, waar creativiteit plaatsmaakt voor meetbaarheid, onderzoek en proces. We raken vervreemd van de fysieke wereld, van het lef om iets te maken of te bouwen. De grote tegenstelling van onze tijd is dat we steeds ouder en technischer worden, maar onze fysieke aanwezigheid steeds meer als een probleem zien. Alsof de oplossing ligt in verdwijnen, in oplossen in data, in het immateriële.

Hoever gaat het? No Design? No People? No Stuff, No Fun? De designer lijkt vandaag de taak te krijgen om een steeds onzichtbaardere wereld te ontwerpen. Alsof we onszelf moeten wegcijferen om de planeet te redden. Maar wat betekent dat? Wordt de designer zo de architect van de singulariteit, het moment waarop de mens verdwijnt in data en algoritmes? Rest ons slechts een digitale afdruk, een hoopje kunstmatige intelligentie zonder lichaam? Terwijl ons fysieke bestaan steeds meer als een last wordt gezien, schuurt het contrast tussen de oprukkende digitalisering en de weerbarstige lichamelijkheid van de mens sterker dan ooit.

Maar hé, laten we onszelf niet vastzetten in schaamte of onzichtbaarheid. Laten we beginnen met niet minder plezier, maar slimmer plezier. Minder troep, meer schoonheid. Minder stress, meer gezondheid. Minder muren, meer verbondenheid. Als we onze creativiteit de ruimte geven, kunnen we groot leven zonder grote schade aan te richten. Dus ja: blijf fysiek, blijf maken, blijf bouwen. De wereld vooruit helpen is misschien niet de makkelijkste, maar wel de leukste uitdaging van dit moment.